Είναι γνωστό ότι ο Πλάτωνας, μέσα στο θείο συγγραφικό του έργο, προκειμένου να αναπτύξει κάποια άκρως σημαντικά και απόρρητα θέματα, που αφορούν στις εξελικτικές δυνατότητες του Ανθρώπου, επιλέγει σε κάποιες περιπτώσεις να χρησιμοποιήσει την ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ.
Αναμφισβήτητα, ένας από τους πιο γνωστούς μύθους του, που βρίσκεται στο έβδομο βιβλίο της «Πολιτείας» του, είναι ο «ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ» , όπου ο μεγάλος μας Φιλόσοφος προσπαθεί να μας δώσει να κατανοήσουμε, ότι η πραγματικότητα δεν είναι αυτή που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας.
Από την στιγμή που ζούμε μέσα σε ένα πλανητικό σύστημα, το γεγονός αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να κινούμαστε και να επηρεαζόμαστε από ένα ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΛΑΝΗΣ, έτσι ώστε να είναι πραγματικά πάρα πολύ δύσκολο να μπορέσουμε να κατανοήσουμε την αντικειμενική πραγματικότητα, το αληθινό νόημα και τον πραγματικό σκοπό της ζωής μας.
Ο Πλάτωνας λοιπόν, μας περιγράφει μία εικόνα, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος εμφανίζεται ουσιαστικά ως ανάπηρος να γνωρίσει και να κατανοήσει τόσο το οικείο περιβάλλον του, όσο και τον ευρύτερο χώρο στον οποίο ζει.
Είναι όμως εντυπωσιακό το γεγονός, ότι η περιγραφή την οποία χρησιμοποιεί η Πλάτωνας για να αποδώσει αυτήν την φυλακή στην οποία πιστεύει ότι ζούμε κατά την διάρκεια ολόκληρης της ζωής μας επάνω στον πλανήτη γη, ομοιάζει καταπληκτικά με μία παράσταση του γνωστού μας «Καραγκιόζη» όπως θα διαπιστώσουμε στην συνέχεια!
Ας διαβάσουμε προσεκτικά ένα μικρό απόσπασμα του αρχαίου κειμένου και ας προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε αυτήν την τόσο ιδιαίτερη κατάσταση που μας περιγράφει και αφορά στην καθημερινή μας ζωή και στις αντιληπτικές μας δυνατότητες που μας χαρακτηρίζουν.
[514a] μετὰ ταῦτα δή, εἶπον, ἀπείκασον τοιούτῳ πάθει τὴν ἡμετέραν φύσιν παιδείας τε πέρι καὶ ἀπαιδευσίας.
…Μετά από όλα αυτά που προηγήθηκαν, παρομοίασα με αυτό το πάθημα τα χαρακτηριστικά της σημερινής παιδείας και την γενικότερη κατάσταση έλλειψης πνευματικής καλλιέργειας.
ἰδὲ γὰρ ἀνθρώπους οἷον ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει,
Πρόσεξε λοιπόν πόσο οι σημερινοί άνθρωποι ομοιάζουν να ζουν σαν να κατοικούν σε ένα υπόγειο που ομοιάζει με κατοικία σπηλαίου.
ἀναπεπταμένην πρὸς τὸ φῶς τὴν εἴσοδον ἐχούσῃ μακρὰν παρὰ πᾶν τὸ σπήλαιον,
Αυτή η κατοικία έχει μία είσοδο προσανατολισμένη προς μία φωτεινή έξοδο, η οποία είσοδος βρίσκεται πολύ μακριά από τον κύριο χώρο, και από οτιδήποτε υπάρχει μέσα στο σπηλαίου.
ἐν ταύτῃ ἐκ παίδων ὄντας ἐν δεσμοῖς καὶ τὰ σκέλη καὶ τοὺς αὐχένας,
Μέσα σε αυτήν την αίθουσα του σπηλαίου βρισκόμαστε από την ώρα της γέννησής μας, καθηλωμένοι με δεσμά που αιχμαλωτίζουν όχι μόνο τα σκέλη μας, αλλά ακόμα και τους αυχένες μας,
ὥστε μένειν τε αὐτοὺς εἴς τε τὸ [514b] πρόσθεν μόνον ὁρᾶν,
έτσι ώστε αυτοί οι άνθρωποι, να είναι υποχρεωμένοι να παραμένουν ακίνητοι και να μπορούν να βλέπουν μόνο ό,τι βρίσκεται ακριβώς μπροστά τους.
κύκλῳ δὲ τὰς κεφαλὰς ὑπὸ τοῦ δεσμοῦ ἀδυνάτους περιάγειν,
αφού, είναι αδύνατον να περιστρέψουν τα κεφάλια τους, λόγω του κολάρου που φοράνε και τους δεσμεύει.
φῶς δὲ αὐτοῖς πυρὸς ἄνωθεν καὶ πόρρωθεν καόμενον ὄπισθεν αὐτῶν,
Η δε πηγή φωτός που επιτρέπει σε αυτούς τους ανθρώπους να βλέπουν, φωτίζει ό,τι βρίσκεται μπροστά στα κεφάλια τους, και προέρχεται από μια φωτιά που καίει στο πίσω μέρος του σπηλαίου.
μεταξὺ δὲ τοῦ πυρὸς καὶ τῶν δεσμωτῶν ἐπάνω ὁδόν, παρ᾽ ἣν ἰδὲ τειχίον παρῳκοδομημένον,
Στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ της πηγής του φωτός που προέρχεται από την πυρά και των ανθρώπων που είναι καθηλωμένοι από τα δεσμά τους, και σε χώρο που βρίσκεται πιο ψηλά από το έδαφος βρίσκεται ένα χτισμένο παραπέτασμα υπό μορφή τοίχου.
ὥσπερ τοῖς θαυματοποιοῖς πρὸ τῶν ἀνθρώπων πρόκειται τὰ παραφράγματα, ὑπὲρ ὧν τὰ θαύματα δεικνύασιν.
Όπως ακριβώς συμβαίνει όταν οι ταχυδακτυλουργοί δημιουργούν παρασκήνια με παραπετάσματα πάνω στην σκηνή που βλέπουν οι θεατές, και πάνω στα παραπετάσματα παρουσιάζουν τα θεάματα που προκαλούν θαυμασμό.
ὁρῶ, ἔφη.
Μπορώ πράγματι να το φανταστώ, είπε.
ὅρα τοίνυν παρὰ τοῦτο τὸ τειχίον φέροντας ἀνθρώπους [514c] σκεύη τε παντοδαπὰ ὑπερέχοντα τοῦ τειχίου
Φαντάσου στη συνέχεια, ότι επάνω στην οριζόντια επιφάνεια του τοιχίου, (σκηνή) είναι τοποθετημένα ομοιώματα ανθρώπων και κάθε είδους σκηνικά (σκεύη)
καὶ ἀνδριάντας [515a] καὶ ἄλλα ζῷα λίθινά τε καὶ ξύλινα καὶ παντοῖα εἰργασμένα,
καθώς και μαρμάρινα ομοιώματα ανθρώπων ή θεών και άλλα ομοιώματα ζώων ξύλινα ή λίθινα κατεργασμένα με διαφόρους τρόπους.
οἷον εἰκὸς τοὺς μὲν φθεγγομένους, τοὺς δὲ σιγῶντας τῶν παραφερόντων.
και όπως είναι φυσικό, άλλα μεν είδωλα εμφανίζονται να μιλάνε ενώ άλλα να σιωπούν.
ἄτοπον, ἔφη, λέγεις εἰκόνα καὶ δεσμώτας ἀτόπους.
Εννοείς με αυτά που λες, ότι αφορούν μία απεικόνιση στην οποία αυτοί οι δεσμώτες βρίσκονται εκτός του γνωστού μας τόπου.
ὁμοίους ἡμῖν, ἦν δ᾽ ἐγώ:
Όμως αυτοί οι δεσμώτες μοιάζουν με εμάς, θα μπορούσα και εγώ να είμαι ένας από αυτούς!
τοὺς γὰρ τοιούτους πρῶτον μὲν ἑαυτῶν τε καὶ ἀλλήλων οἴει ἄν τι ἑωρακέναι ἄλλο πλὴν τὰς σκιὰς τὰς ὑπὸ τοῦ πυρὸς εἰς τὸ καταντικρὺ αὐτῶν τοῦ σπηλαίου προσπιπτούσας;
Όσον αφορά αυτούς τους δεσμώτες που βρίσκονται σε αυτήν την κατάσταση, θα μπορούσαμε να διερωτηθούμε αν είναι δυνατόν να αντιλαμβάνονται αυτήν την ιδιαίτερη κατάσταση στην οποία βρίσκονται, τόσο οι ίδιοι όσο και άλλοι όμοιοί τους ή αν αντιλαμβάνονται αποκλειστικά και μόνο τις σκιές των ειδώλων που φωτίζονται από την ανταύγεια του πυρός που βρίσκεται στο απέναντι από την είσοδο άκρο του σπηλαίου;
πῶς γάρ, ἔφη,
Πώς θα ήταν δυνατόν να μπορούν να αντιληφθούν την κατάστασή στην οποία βρίσκονται είπε αυτός;
εἰ ἀκινήτους γε τὰς κεφαλὰς ἔχειν ἠναγκασμένοι [515b] εἶεν διὰ βίου;
Αφού αναγκαστικά λόγω του περιλαίμιου που φοράνε και κρατάει τα κεφάλια τους ακίνητα, δεν μπορούν να δουν παρά μόνο μπροστά και η κατάσταση αυτή εξακολουθεί κατά την διάρκεια ολόκληρης της ζωής τους.
τί δὲ τῶν παραφερομένων;
Τι ισχύει όμως για τους διπλανούς τους;
οὐ ταὐτὸν τοῦτο;
Ούτε καν αυτούς δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι βρίσκονται δίπλα τους;
τί μήν;
Τι ακριβώς συμβαίνει λοιπόν;
εἰ οὖν διαλέγεσθαι οἷοί τ᾽ εἶεν πρὸς ἀλλήλους, οὐ ταῦτα ἡγῇ ἂν τὰ ὄντα αὐτοὺς νομίζειν ἅπερ ὁρῷεν;
Θα μπορούσαν αυτοί οι άνθρωποι να συνδιαλέγονται μεταξύ τους ή ούτε καν αυτή η κατάσταση δεν θα μπορούσε να συμβαίνει;
ἀνάγκη.
(Αυτό εξαρτάται από την μοίρα του καθενός. Άλλοι μπορούν και άλλοι δεν μπορούν)….
Διαβάστε στο δεύτερο και τελευταίο μέρος την σχέση μεταξύ του μύθου του σπηλαίου του Πλάτωνα και της λειτουργίας του θεάτρου σκιών, όπως την γνωρίζουμε σήμερα, έτσι ώστε να γίνει κατανοητός ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την ζωή μας…
