Για το σπουδαίο θέμα της απόκτησης αλλά και της λειτουργίας της Αρετής, αναφέρεται ο Πλούταρχος, στο βιβλίο του «Περί Παίδων Αγωγής» στο κεφάλαιο 4c
Ας παρακολουθήσουμε την σκέψη του:
Καθόλου μὲν εἰπεῖν,
Θα πρέπει να εξετάσουμε (το θέμα της αρετής) από όλες τις πλευρές.
ὃ κατὰ τῶν τεχνῶν καὶ τῶν ἐπιστημῶν λέγειν εἰώθαμεν,
Κατά τον ίδιο τρόπο που συνηθίζουμε να αντιλαμβανόμαστε τις τέχνες και τις επιστήμες,
ταὐτὸ καὶ κατὰ τῆς ἀρετῆς φατέον ἐστίν,
με ανάλογο τρόπο θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε και το θέμα της αρετής.
ὡς εἰς τὴν παντελῆ δικαιοπραγίαν τρία δεῖ συνδραμεῖν,
Δηλαδή για να φτάσει κάποιος άνθρωπος στο σημείο να αποκτήσει μία απολύτως δίκαιη (επομένως και ενάρετη) συμπεριφορά, απαιτείται η συνδρομή τριών ιδιοτήτων:
φύσιν καὶ λόγον καὶ ἔθος.
Της φύσης, του λόγου και της συνήθειας.
καλῶ δὲ λόγον μὲν τὴν μάθησιν,
Αυτό που εννοώ με την λέξη «λόγο» είναι η μάθηση.
ἔθος δὲ τὴν ἄσκησιν.
Αυτό που εννοώ με την λέξη «έθος» είναι η άσκηση.
εἰσὶ δ’ αἱ μὲν ἀρχαὶ τῆς φύσεως,
Διότι οι θεμελιώδεις αρχές της αρετής, σχετίζονται με την «φύση» του ανθρώπου,
αἱ δὲ προκοπαὶ τῆς μαθήσεως,
ενώ η δυνατότητα της εξέλιξης μπορεί να επιτευχθεί μέσω της μάθησης.
αἱ δὲ χρήσεις τῆς μελέτης,
Η έμπρακτη εφαρμογή αφετέρου συνδέεται με την συστηματική μελέτη,
αἱ δ’ ἀκρότητες πάντων.
ενώ η κορύφωσή της εξαρτάται από όλα τα παραπάνω.
καθ’ ὃ δ’ ἂν λειφθῇ τούτων,
Κατά αυτόν τον τρόπο, αν σε οποιονδήποτε από αυτούς τους τομείς δεν λάβουμε την απαιτούμενη παιδεία,
κατὰ τοῦτ’ ἀνάγκη χωλὴν γίγνεσθαι τὴν ἀρετήν.
είναι αναπόφευκτο ότι στον αντίστοιχο τομέα η αρετή δεν θα αναπτυχθεί επαρκώς.
ἡ μὲν γὰρ φύσις ἄνευ μαθήσεως τυφλόν,
Αυτό συμβαίνει διότι η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί να αναβλέψει χωρίς να προσλάβει την απαιτούμενη μάθηση.
ἡ δὲ μάθησις δίχα φύσεως ἐλλιπές,
αλλά και η έννοια της μάθησης, δεν έχει λόγο ύπαρξης αν δεν ολοκληρώνει την ανθρώπινη φύση.
ἡ δ’ ἄσκησις χωρὶς ἀμφοῖν ἀτελές.
Ούτε όμως και η άσκηση δεν μπορεί να ολοκληρωθεί χωρίς την παρουσία ενός ανθρώπου που έχει κάνει κτήμα του, την απαιτούμενη μάθηση.
ὥσπερ δ’ ἐπὶ τῆς γεωργίας πρῶτον μὲν ἀγαθὴν ὑπάρξαι δεῖ τὴν γῆν,
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τις γεωργικές εργασίες, όπου σαν πρώτη απαραίτητη προϋπόθεση θα πρέπει να έχουμε ένα έφορο έδαφος.
εἶτα δὲ τὸν φυτουργὸν ἐπιστήμονα,
Δεύτερη προϋπόθεση την παρουσία ενός γεωργού που γνωρίζει επακριβώς τι πρέπει να κάνει,
εἶτα τὰ σπέρματα σπουδαῖα,
και τρίτη προϋπόθεση, να είναι γόνιμοι οι σπόροι που θα σπείρει.
τὸν αὐτὸν τρόπον γῇ μὲν ἔοικεν ἡ φύσις,
Κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο, η πνευματική καλλιέργεια ενός ανθρώπου συγκρίνεται με την καλλιέργεια της γης.
γεωργῷ δ’ ὁ παιδεύων,
Ο εκπαιδευτής ενός μαθητή, συγκρίνεται με τον εξειδικευμένο γεωργό.
σπέρματι δ’ αἱ τῶν λόγων ὑποθῆκαι καὶ τὰ παραγγέλματα.
Οι σωστές διδασκαλίες και κατευθύνσεις, συγκρίνονται με τους γόνιμους σπόρους που θα σπείρει.
ταῦτα πάντα διατεινάμενος ἂν εἴποιμ’ ὅτι συνῆλθε καὶ συνέπνευσεν εἰς τὰς τῶν παρ’ ἅπασιν ᾀδομένων ψυχάς,
Θα μπορούσα επίσης να υποστηρίξω το γεγονός ότι όλες αυτές οι προϋποθέσεις και διαδικασίες που αναφέραμε, συνάδουν απολύτως, με τα όσα έχουν μέσα στην ψυχή τους οι μεγάλοι φιλόσοφοι, όπως,
Πυθαγόρου καὶ Σωκράτους καὶ Πλάτωνος καὶ τῶν ὅσοι δόξης ἀειμνήστου τετυχήκασιν.
Ο Πυθαγόρας, ο Σωκράτης και ο Πλάτωνας, οι οποίοι δοξολογούνται και εκτιμούνται απεριόριστα από τους ανθρώπους.
Εὔδαιμον μὲν οὖν καὶ θεοφιλὲς εἴ τῳ ταῦτα πάντα θεῶν τις ἀπέδωκεν.
Το να χαρίσει ο Θεός, σε έναν άνθρωπο όλα αυτά τα προσόντα, αποτελεί μία μακάρια και ευεργετική προς αυτόν πράξη.
εἰ δέ τις οἴεται τοὺς οὐκ εὖ πεφυκότας μαθήσεως καὶ μελέτης τυχόντας ὀρθῆς πρὸς ἀρετὴν
Δεν θα πρέπει όμως να νομίσει κανείς, ότι για κάποιον «κοινό θνητό» που δεν έχει τύχει αυτής της θεϊκής ευεργεσίας, αν λάβει την κατάλληλη παιδία και μόρφωση, ότι δεν μπορεί να κατακτήσει την αρετή!
οὐκ ἂν τὴν τῆς φύσεως ἐλάττωσιν εἰς τοὐνδεχόμενον ἀναδραμεῖν,
Διότι με την πρόσληψη της κατάλληλης παιδείας, θα μπορούσε να εξισορροπήσει, κατά το δυνατόν, τις φυσικές του ελλείψεις,
ἴστω πολλοῦ, μᾶλλον δὲ τοῦ παντὸς διαμαρτάνων.
Είναι λοιπόν τελείως λανθασμένη η άποψη να πιστεύουμε ότι κάποιος άνθρωπος δεν μπορεί προσλαμβάνοντας την κατάλληλη παιδεία να καταστεί ενάρετος.
φύσεως μὲν γὰρ ἀρετὴν διαφθείρει ῥᾳθυμία, φαυλότητα δ’ ἐπανορθοῖ διδαχή·
Άλλωστε, υπάρχει και η περίπτωση, που ένας άνθρωπος διαθέτει έμφυτη την αρετή, αλλά την αποβάλλει επειδή είναι τεμπέλης.
καὶ τὰ μὲν ῥᾴδια τοὺς ἀμελοῦντας φεύγει, τὰ δὲ χαλεπὰ ταῖς ἐπιμελείαις (D.) ἁλίσκεται.
Αντιθέτως, επαναλαμβάνουμε και πάλι, κάποιος που υστερεί σε αρετή, μπορεί να αποκτήσει, μέσω μιας σωστής εκπαίδευσης.
καταμάθοις δ’ ἂν ὡς ἀνύσιμον πρᾶγμα καὶ τελεσιουργὸν ἐπιμέλεια καὶ πόνος ἐστίν,
Καταλήγουμε δηλαδή στο συμπέρασμα, ότι τα έμφυτα χαρίσματα που διαθέτει ένας άνθρωπος, μπορούν να χαθούν αν αυτός δεν τα καλλιεργήσει,
ἐπὶ πολλὰ τῶν γιγνομένων ἐπιβλέψας.
ενώ αντιθέτως, κάποιος άνθρωπος που δεν διαθέτει κάποιο έμφυτο χάρισμα, μπορεί να το αποκτήσει, μέσω της σωστής παιδείας και εκπαίδευσης.
