Σήμερα η Ελευσίνα, είναι μία μικρή πόλη που απέχει 20 χιλιόμετρα από την πόλη των Αθηνών. Κατά την εποχή όμως της Αρχαίας Ελλάδας, ο ρόλος της Ελευσίνας ήταν ιδιαιτέρως σημαντικός, διότι μαζί με την Αθήνα, την Ολυμπία τους Δελφούς και την Δήλο, αποτελούσε το σύμπλεγμα των 5 ιερών πόλεων. Ειδικότερα, η σύνδεση της Αθήνας με την Ελευσίνα, ξεκινούσε από την Ακρόπολη και μέσω της περίφημης ΙΕΡΑΣ ΟΔΟΥ κατέληγε στο Ιερό της Ελευσίνας.
Η λέξη «Ελευσίς» αναφέρεται για πρώτη φορά στον Ορφικό Ύμνο της Δήμητρας, (Δήμητρος Θυμίαμα). Είναι γενικότερα παραδεκτό ότι σε όλα τα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, η λέξη της ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ συνδυάζεται και συνυπάρχει πάντοτε με το όνομα της ΘΕΑΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ.
Βεβαίως είναι πολύ εύκολο, ακόμα και σήμερα να κατανοήσουμε ότι η λέξη της Ελευσίνας προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «Ελεύθω» που σημαίνει «Ερχομαι».
Είναι λοιπόν προφανές ότι τα ΕΛΕΥΣΙΝΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ τα οποία αποτελούσαν μία από τις μεγαλύτερες μυήσεις της Αρχαίας Ελλάδας, σχετιζόταν με την αποκάλυψη κάποιας άφιξης, με τον ερχομό ή την δήλωση κάποιας μυστικής παρουσίας ή κάποιου πολύ σημαντικού γεγονότος.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η Έλευση αυτή σχετίζεται με την παρουσία της Δήμητρας η οποία μετά από την απαγωγή της κόρης της, της ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ, από τον Πλούτωνα, αφού έψαξε σε όλον τον κόσμο χωρίς να καταφέρει να την εντοπίσει, απελπισμένη κατέληξε στην Ελευσίνα και κατάκοπη κάθισε δίπλα σε ένα πηγάδι, στο ΚΑΛΛΙΧΟΡΟΝ ΦΡΕΑΡ, το οποίο υπάρχει ακόμα και σήμερα.
Ωστόσο, τα περίφημα Ελευσίνια Μυστήρια, δεν αποτελούσαν μία και μοναδική ετήσια εκδήλωση, αλλά γιορταζόταν δύο φορές τον χρόνο.
Υπήρχαν τα ΜΙΚΡΑ ΕΛΕΥΣΙΝΙΑ που πραγματοποιούταν την εποχή της άνοιξης και όπως είναι γνωστό, διαρκούσαν 7 ημέρες. Ο τόπος διεξαγωγής τους ήταν στην Αθήνα, κυρίως γύρω από τον ποταμό Ιλισό.
Τα ΜΕΓΑΛΑ ΕΛΕΥΣΙΝΙΑ που πραγματοποιούταν την εποχή του φθινοπώρου και διαρκούσαν 9 ημέρες. Ο τόπος διεξαγωγής τους ήταν στην Ελευσίνα.
Τα μεγάλα Ελευσίνια Μυστήρια λοιπόν, αποτελούσαν μία λατρεία που σχετιζόταν με τη θεά Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη. Όπως γνωρίζουμε από την Μυθολογία, ο Πλούτωνας ή Άδης, απήγαγε την Κόρη της θεάς, την ώρα που έπαιζε αμέριμνη με τις φίλες της, μέσα σε ένα ανθισμένο λιβάδι, στο Νύσιο Πεδίο.
Την ώρα που Περσεφόνη άπλωσε το χέρι της να κόψει έναν νάρκισσο, ξαφνικά άνοιξε η γη κάτω από τα πόδια της και εμφανίστηκε ο Πλούτων, ο οποίος και την ανάγκασε να φύγει μαζί του διά της βίας.
Όταν επέστρεψε η θεά Δήμητρα, άρχισε να αναζητάει απεγνωσμένα την Κόρη της, την οποία δεν μπορούσε πουθενά να εντοπίσει. Αφού γύρισε όλον τον κόσμο, χωρίς αποτέλεσμα, μετά από πολλές περιπλανήσεις, κατέληξε περίλυπη στην περιοχή της Ελευσίνας.
Με την παρέμβαση του Δία, ο Πλούτωνας υποχρεώθηκε να επιστρέψει την Περσεφόνη στην μητέρα της. Η Δήμητρα ξαναβρήκε την Κόρη της στην Ελευσίνα, (εξ ου και η Έλευσις) με αποτέλεσμα στο σημείο αυτό να αναπτυχθεί τελικά ένας μεγάλος ιερός χώρος, από τους πιο γνωστούς σε όλη την Αρχαία Ελλάδα, όπου λάμβανε χώρα μία σειρά από πολύ σημαντικές θρησκευτικές τελετές, αφιερωμένες στις δύο θεές, στη Μητέρα Δήμητρα και στην Κόρη Περσεφόνη. ΤΑ ΕΛΕΥΣΙΝΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ.
Βεβαίως λόγω της μεγάλης μυστικότητας που περιέβαλε πάντοτε, ο,τιδήποτε μυστηριακό, έτσι και το περιεχόμενο των τελετών αυτών παραμένει ουσιαστικά άγνωστο. Παρόλο που υπάρχουν αρκετές αναφορές από τους αρχαίους συγγραφείς, (κυρίως στον Πλούταρχο) είναι πολύ δύσκολο να γίνει η ανασύσταση των τελετών και του γενικότερου φιλοσοφικού υποβάθρου στο οποίο στηριζόταν.
Τα αρχαιολογικά δεδομένα όμως, μας αποκάλυψαν το χώρο μέσα στον οποίο βρισκόταν το σημαντικότερο οικοδόμημα στο οποίο ετελούντο τα Ελευσίνια Μυστήρια.
Πρόκειται για το ΤΕΛΕΣΤΗΡΙΟΝ, όπως ονομαζόταν ο ιδιαίτερος χώρος, στα άδυτα του οποίου διεξαγόταν κάθε χρόνο τα Μεγάλα Ελευσίνια Μυστήρια.
Χωρίς να είναι γνωστό το ακριβές τελετουργικό που ακολουθούσαν, αυτό που μπορούμε σήμερα να γνωρίζουμε είναι ότι η συγκεκριμένη μύηση, αποσκοπούσε στην ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΙΑΣ ΖΩΗΣ.
Αυτός είναι και ο λόγος που τα Ελευσίνια Μυστήρια απέκτησαν τόσο μεγάλη δύναμη και φήμη, που φτάνει ακόμα και μέχρι τις μέρες μας.
Το Τελεστήριον, χτίστηκε με ένα εντελώς πρωτότυπο αρχιτεκτονικό σχέδιο, που δεν μοιάζει σε τίποτα με τους τυπικούς ελληνικούς ναούς της αρχαιότητας που γνωρίζουμε.
Αν και καταστράφηκε από τους Πέρσες, το 480 π.Χ. ανοικοδομήθηκε και πάλι σχετικά σύντομα.
Ο αρχιτέκτονας που ανέλαβε την κατασκευή του ήταν ο Ικτίνος. Μέτα από πολλές μετατροπές και αλλαγές στον αρχικό σχεδιασμό του, στην τελική του μορφή το Τελεστήριο, είχε στα κλασικά χρόνια επτά εξάστυλες εσωτερικές κιονοστοιχίες και σειρά επτά περιμετρικών κερκίδων.
Βεβαίως, από αυτόν τον ιερό ναό της τέλεσης των Ελευσινίων Μυστηρίων, σήμερα δεν σώζονται παρά ελάχιστα ερείπια, μέσα στο σύνολο της καταστροφής που υπέστη ολόκληρος ο αρχαιολογικός χώρος.
Μπορούμε όμως να θαυμάσουμε την κάτοψη του Τελεστηρίου και να διαπιστώσουμε ότι πρόκειται πράγματι για ένα πολύ ιδιαίτερο και μοναδικό και ανεπανάληπτο αρχιτεκτονικό δημιούργημα που δεν μοιάζει με κανένα άλλο.
