Ας γνωρίσουμε σήμερα ένα μικρό δείγμα της Φιλοσοφίας του Επίκουρου, μέσα από το αρχαίο κείμενο του Διογένη Λαερτίου. Στην παράγραφο 122 διασώζεται μία επιστολή που ο ίδιος ο Επίκουρος έστειλε σε έναν μαθητή του, τον Μενοικέα, στην οποία του εφιστά την προσοχή σε κάποια βασικά σημεία της διδασκαλίας του.
Η επιστολή είναι η εξής:
“Ἐπίκουρος Μενοικεῖ χαίρειν.
Ο Επίκουρος στέλνει χαιρετίσματα στον Μενοικέα.
122 “Μήτε νέος τις ὢν μελλέτω φιλοσοφεῖν,
Ούτε όταν είναι κανείς νέος θα έπρεπε να αποφεύγει την φιλοσοφία,
μήτε γέρων ὑπάρχων κοπιάτω φιλοσοφῶν·
αλλά ούτε και όταν γεράσει θα έπρεπε να θεωρήσει ότι κουράστηκε από την φιλοσοφία.
οὔτε γὰρ ἄωρος οὐδείς ἐστιν οὔτε πάρωρος πρὸς τὸ κατὰ ψυχὴν ὑγιαῖνον.
Καθότι ούτε θα μπορούσε να θεωρηθεί κάποιος άγουρος αλλά ούτε και «υπερώριμος» σε όποιο θέμα αφορά στην ψυχική μας υγεία.
ὁ δὲ λέγων ἢ μήπω τοῦ φιλοσοφεῖν ὑπάρχειν ὥραν
Αυτός που ισχυρίζεται ότι δεν ήρθε ακόμα η ώρα του για να ασχοληθεί με την φιλοσοφία,
ἢ παρεληλυθέναι τὴν ὥραν
όπως και αυτός που ισχυρίζεται ότι πέρασαν τα χρόνια του για να ασχολείται με την φιλοσοφία,
ὅμοιός ἐστι τῷ λέγοντι πρὸς εὐδαιμονίαν ἢ μὴ παρεῖναι τὴν ὥραν ἢ μηκέτι εἶναι.
μοιάζει με αυτόν που λέει ότι όσον αφορά το θέμα της ευτυχίας του, ότι δεν ήρθε ακόμα η ώρα για να ευτυχίσει ή ότι έχει περάσει πια η ώρα αυτή.
ὥστε φιλοσοφητέον καὶ νέῳ καὶ γέροντι,
Θα έπρεπε λοιπόν να ασχολούνται με την φιλοσοφία τόσο οι νέοι όσο και οι γέροι,
τῷ μὲν ὅπως γηράσκων νεάζῃ τοῖς ἀγαθοῖς διὰ τὴν χάριν τῶν γεγονότων,
και όσον αφορά στους νέους, θα πρέπει να μεγαλώνουν σε ηλικία χωρίς να χάνουν την νεανική τους όρεξη για την απόκτηση των αγαθών τα οποία προκαλούν στη ζωή τους, ευχάριστα γεγονότα.
τῷ δ’ ὅπως νέος ἅμα καὶ παλαιὸς ᾖ διὰ τὴν ἀφοβίαν τῶν μελλόντων.
Οι δε ηλικιωμένοι θα πρέπει να διατηρούν συγχρόνως και αυτήν την νεανική όρεξη, ώστε να μην τους προκαλούν φόβο αυτά που πρόκειται να τους συμβούν στο μέλλον. (θάνατος)
μελετᾶν οὖν χρὴ τὰ ποιοῦντα τὴν εὐδαιμονίαν,
Πρέπει λοιπόν να μελετήσουμε όλα αυτά που μπορούν να μας φέρουν την ευδαιμονία (τον ευτυχή τρόπο ζωής),
εἴ περ παρούσης μὲν αὐτῆς πάντα ἔχομεν,
γιατί όταν ακολουθούμε αυτόν τον τρόπο ζωής, μπορούμε να πούμε ότι έχουμε τα πάντα.
ἀπούσης δὲ πάντα πράττομεν εἰς τὸ ταύτην ἔχειν.
Αντιθέτως, όταν μας λείπει αυτός ο τρόπος ζωής, θα πρέπει να κάνουμε τα πάντα για να τον επιτύχουμε.
123 “Ἃ δέ σοι συνεχῶς παρήγγελλον,
Και αυτά που σου δίδασκα τόσα χρόνια συνεχώς,
ταῦτα καὶ πρᾶττε καὶ μελέτα,
αυτά να κάνεις πράξη και με αυτά να ασχολείσαι.
στοιχεῖα τοῦ καλῶς ζῆν ταῦτ’ εἶναι διαλαμβάνων.
Να θεωρείς ότι αυτά είναι η βάση της ευτυχισμένης ζωής.
πρῶτον μὲν τὸν θεὸν ζῷον ἄφθαρτον καὶ μακάριον νομίζων,
Καταρχήν λοιπόν να θεωρείς τον Θεό ότι είναι κάποιο ον το οποίο είναι άφθαρτο και ευτυχισμένο,
ὡς ἡ κοινὴ τοῦ θεοῦ νόησις ὑπεγράφη,
όπως είναι και η κοινή αντίληψη που έχουν οι περισσότεροι για τον Θεό.
μηθὲν μήτε τῆς ἀφθαρσίας ἀλλότριον μήτε τῆς μακαριότητος ἀνοίκειον αὐτῷ πρόσαπτε·
Δεν πρέπει να προσάπτεις στον Θεό καμμία ιδιότητα, η οποία δεν έχει σχέση με την αφθαρσία του και δεν ταιριάζει με τον ευτυχισμένο τρόπο ζωή του.
πᾶν δὲ τὸ φυλάττειν αὐτοῦ δυνάμενον τὴν μετὰ ἀφθαρσίας μακαριότητα περὶ αὐτὸν δόξαζε.
Με κάθε τρόπο θα πρέπει να διαφυλάττεις κάθε αντίληψη που θα προστατεύει αυτόν τον ευτυχισμένο τρόπο ζωής του μέσα στην αφθαρσία.
θεοὶ μὲν γὰρ εἰσίν·
Διότι οι θεοί είναι υπαρκτοί.
ἐναργὴς γὰρ αὐτῶν ἐστιν ἡ γνῶσις.
Και η αντίληψη που έχουμε για αυτούς είναι ξεκάθαρη.
οἵους δ’ αὐτοὺς <οἱ> πολλοὶ νομίζουσιν οὐκ εἰσίν·
Οι θεοί όμως δεν είναι όμοιοι με αυτό που νομίζει ο περισσότερος κόσμος.
οὐ γὰρ φυλάττουσιν αὐτοὺς οἵους νομίζουσιν.
Και η αντίληψη που έχει για τους θεούς δεν παραμένει η ίδια.
ἀσεβὴς δὲ οὐχ ὁ τοὺς τῶν πολλῶν θεοὺς ἀναιρῶν,
Ασεβής όμως δεν είναι αυτός, ο οποίος δεν πιστεύει στην ύπαρξη των πολλών θεών,
ἀλλ’ ὁ τὰς τῶν πολλῶν δόξας124 θεοῖς προσάπτων.
αλλά αυτός που αποδίδει στους θεούς ιδιότητες τις οποίες δεν έχουν.
Δηλαδή σύμφωνα με τον Επίκουρο, δεν αποτελεί ασέβεια η μη πίστη προς στους θεούς, αλλά αντιθέτως αποτελεί ασέβεια το να αποδίδει κανείς στους θεούς ιδιότητες τις οποίες οι ίδιοι δεν διαθέτουν, οι οποίες αποτελούν δικές μας προσωπικές εκτιμήσεις, διότι δεν έχουμε καταφέρει ακόμα να γνωρίσουμε την πραγματική φύση του Θεού.
οὐ γὰρ προλήψεις εἰσὶν ἀλλ’ ὑπολήψεις ψευδεῖς αἱ τῶν πολλῶν ὑπὲρ θεῶν ἀποφάσεις·
Καθότι αυτές οι γνώμες των πολλών ανθρώπων σχετικά με τους Θεούς, δεν αποτελούν την πραγματική αλήθεια, αλλά μόνο τις λανθασμένες εκτιμήσεις τους.
ἔνθεν αἱ μέγισται βλάβαι τε τοῖς κακοῖς ἐκ θεῶν ἐπάγονται
Από αυτές τις λανθασμένες εκτιμήσεις προκαλούνται πολύ μεγάλες βλάβες που προκύπτουν σαν συνέπεια, και ακριβώς για αυτές τις βλάβες κατηγορούμε (άδικα) τους θεούς.
καὶ ὠφέλειαι <τοῖς ἀγαθοῖς>.
Όπως επίσης πιστεύουμε ότι και κάτι ωφέλιμο που μας συμβαίνει, οφείλεται και αυτό (σε παρέμβαση) των θεών.
Άρα λοιπόν σύμφωνα με τον Επίκουρο, ούτε τα καλά ούτε τα κακά τα οποία συμβαίνουν στην ζωή μας, θα πρέπει να αποδίδονται στους θεούς, διότι είναι λανθασμένη η αντίληψη ότι ο θεοί ευθύνονται για ό,τι αποφασίζουμε να πράξουμε εμείς στην προσωπική μας ζωή.
Δηλαδή ο Επίκουρος υποστηρίζει ότι ο κάθε ένας από εμάς είναι υπεύθυνος της ηθικής του υπόστασης, είναι υπεύθυνος της πραγματικότητας που δημιουργεί, ενώ είναι λανθασμένη η άποψη την οποία αποδέχονται οι περισσότεροι άνθρωποι ότι ο ρόλος του θεού είναι να επεμβαίνει στην ζωή μας, είτε θετικά είτε αρνητικά!
ταῖς γὰρ ἰδίαις οἰκειούμενοι διὰ παντὸς ἀρεταῖς τοὺς ὁμοίους ἀποδέχονται,
Διότι, οι άνθρωποι συνηθίζουν να αποδέχονται μόνο αυτούς που έχουν τις ίδιες αρετές με αυτούς,
πᾶν τὸ μὴ τοιοῦτον ὡς ἀλλότριον νομίζοντες.
πιστεύοντας ότι κάθε ιδιότητα που δεν διαθέτουν είναι άσχετη με αυτούς και την θεωρούν κακή.
“Συνέθιζε δὲ ἐν τῷ νομίζειν μηθὲν πρὸς ἡμᾶς εἶναι τὸν θάνατον·
Προσπάθησε να συνηθίσεις στην ιδέα ότι ο θάνατος δεν αποτελεί ούτε καλό ούτε κακό για εμάς.
ἐπεὶ πᾶν ἀγαθὸν καὶ κακὸν ἐν αἰσθήσει·
καθότι κάθε καλό και κακό, βασίζεται στις αισθήσεις μας.
στέρησις δέ ἐστιν αἰσθήσεως ὁ θάνατος.
Ενώ ο θάνατος αποτελεί στέρηση των αισθήσεων.
ὅθεν γνῶσις ὀρθὴ τοῦ μηθὲν εἶναι πρὸς ἡμᾶς τὸν θάνατον ἀπολαυστὸν ποιεῖ τὸ τῆς ζωῆς θνητόν,
Εξ αυτού προκύπτει, ότι όταν διαθέτουμε την σωστή γνώση και ο θάνατος δεν μας απασχολεί καθόλου, τότε γίνεται απολαυστική η ζωή, παρόλο ότι είναι θνητή.
οὐκ ἄπειρον προστιθεῖσα χρόνον ἀλλὰ τὸν τῆς ἀθανασίας ἀφελο125 μένη πόθον.
Η θνητή ζωή μας δεν θα διαρκέσει επ’ άπειρον αλλά με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσει κανείς να αφαιρέσει από μέσα του την οδύνη ότι δεν είναι αθάνατος.