Ο Σωκράτης φαίνεται να υποστηρίζει πως «Κανείς δεν είναι κακός με την θέλησή του»
Όσοι ασχολούνται με την Φιλοσοφία, γνωρίζουν ότι μία από τις πιο γνωστές και διάσημες ρήσεις που αφορούν την ηθική διάσταση της ζωής του ανθρώπου, είναι το «Ουδείς εκών κακός», η οποία αποδίδεται μάλιστα στον Σωκράτη.
Σε ελεύθερη μετάφραση, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό που φαίνεται να υποστηρίζει ο Σωκράτης είναι ότι «Κανείς δεν είναι κακός με την θέλησή του!» Δηλαδή, η πεποίθηση που πιστεύουμε ότι εκδηλώνει ο Σωκράτης, είναι ότι κανένας άνθρωπος δεν πρόκειται να προβεί σε μία κακή πράξη, αν γνωρίζει είναι σε θέση να γνωρίζει ότι η πράξη αυτή είναι πράγματι κακή.
Ακόμα περισσότερο, υπάρχουν πολλοί που ερμηνεύουν αυτήν την ρήση, υποστηρίζοντας ότι αυτό που ισχυρίζεται ο Σωκράτης είναι ότι αν κάποιος κάνει μία κακή πράξη, είναι διότι εκείνη την στιγμή ο ίδιος πιστεύει ότι η πράξη που κάνει είναι καλή και αγαθή!
Είναι δυνατόν όμως ο Σωκράτης να εννοεί πράγματι κάτι τέτοιο;
Είναι δυνατόν ο Σωκράτης, ένας από τους μεγαλύτερους Φιλοσόφους όλων των εποχών, να μην μπορεί να ξεχωρίσει ποτέ ένας άνθρωπος ξέρει τι κάνει και πότε όχι; Είναι δυνατόν ο Σωκράτης, άνθρωπος για τον οποίο το Μαντείο των Δελφών αποφάνθηκε ότι είναι ο σοφότερος από όλους τους ανθρώπους επάνω στην Γη, να μην κατανοεί ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που κάνουν κακές πράξεις επίτηδες, έχοντας πλήρη συνείδηση του τι κάνουν, για λόγους ιδιοτέλειας, προσπαθώντας να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους;
Είναι βέβαιο, ότι όλοι μας σε κάποια στιγμή της ζωής μας κάναμε κάτι κακό, γνωρίζοντας πολύ καλά πόσο κακό είναι αυτό που κάνουμε. Επομένως, όπως είναι πολύ εύκολο να κατανοήσει ακόμα και ένα μικρό παιδί, αυτή η ερμηνεία που αποδίδουμε στον Σωκράτη είναι απολύτως λανθασμένη, καθότι θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι αυτήν την τόσο αινιγματική φράση, ο ίδιος ο Σωκράτης ουδέποτε την είπε!
Η φράση αυτή αποτελεί παράφραση μιας μικρής πρότασης που πράγματι λέει ο Σωκράτης στο βιβλίο του Πλάτωνα «Πρωταγόρας» (358d) η οποία όμως, έχει τελείως διαφορετικό νόημα:
«ἐπί γε τὰ κακὰ οὐδεὶς ἑκὼν ἔρχεται οὐδὲ ἐπὶ ἃ οἴεται κακὰ εἶναι, οὐδ” ἔστι τοῦτο, ὡς ἔοικεν, ἐν ἀνθρώπου φύσει, ἐπὶ ἃ οἴεται κακὰ εἶναι ἐθέλειν ἰέναι ἀντὶ τῶν ἀγαθῶν».
Τι σημαίνει όμως αυτή η πρόταση;
Ισχυρίζεται πραγματικά ο Σωκράτης ότι δεν υπάρχει κανένας άνθρωπος που δεν κάνει το κακό με την θέλησή του;
Πριν ξεκινήσουμε όμως να δούμε τι είναι αυτό που είναι γραμμένο στο αρχαίο κείμενο, θα ήταν πολύ χρήσιμο να εξετάσουμε τις δύο έννοιες του καλού και του κακού, για να αποφανθούμε σε ποια από τις δύο κατηγορίες ανήκουμε και εμείς!
Καλός= αισθητικός, ωραίος, ευάρεστος ορώμενος. Ο ηθικώς ωραίος, λαμπρός, έντιμος, χρήσιμος, ευμενής, ευνοϊκός. Καλός καγαθός, ο ωραίος και στο πνεύμα, αλλά και στην ψυχή.
Κακός= ο μη αποδεκτός, απόβλητος, δυσειδής, ποταπός, πρόστυχος, ανίκανος, ανάξιος, άθλιος, φαύλος, ο στερημένος ηθικής, αυτός που δρα αντίθετα προς τους ηθικούς κανόνες, ο ανήθικος, υβριστικός, ονειδιστικός.
Γνωρίζοντας πλέον τον ορισμό του καλού και του κακού, είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε τους εαυτούς μας και να αποφανθούμε σε ποια κατηγορία ανήκουμε, αφού όπως είδαμε:
Καλός είναι αυτός που φαίνεται αλλά και που είναι ηθικά ωραίος.
Κακός είναι αυτός που στερείται ηθικής και οι ενέργειές του είναι μη αποδεκτές.
Ας παρακολουθήσουμε τώρα το αρχαίο κείμενο, αναλύοντάς το λέξη προς λέξη και μέσω των απαραίτητων διευκρινήσεων, ας προσπαθήσουμε να εισέλθουμε στο βαθύτερο νόημα της Πλατωνικής Φιλοσοφίας, και την ερμηνεία που δίνει ο Σωκράτης στην έννοια του κακού.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ 358 d
ἐπί γε τὰ κακὰ οὐδεὶς ἑκὼν ἔρχεται
Θα πρέπει λοιπόν να γνωρίζουμε πως ό,τι αφορά τις κακές πράξεις, κανένας άνθρωπος δεν τις έλκει αλλά ούτε και τις απωθεί συνειδητά.
Εκών= Αυτός που είτε πράττει κάτι είτε υφίσταται κάτι με την θέλησή του, με δική του πρόθεση.
Έρχομαι= μεταβαίνω κάπου, επιστρέφω από κάπου (δηλαδή και πηγαίνω και έρχομαι).
οὐδὲ ἐπὶ ἃ οἴεται κακὰ εἶναι,
Διότι όλα αυτά που νομίζει κάποιος ότι είναι κακά, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι στην πραγματικότητα δεν είναι κακά.
οὐδ” ἔστι τοῦτο,
Και ο λόγος που δεν είναι κακά, είναι διότι το κακό είναι κάτι που ούτε καν υπάρχει!
ὡς ἔοικεν,
Εμείς νομίζουμε ότι βλέπουμε κάτι κακό.
ἔοικεν= κλιτικό, δόκιμος μόνο ο παρακείμενος με σημασία ενεστώτα, είμαι ή φαίνομαι όμοιος.
ἐν ἀνθρώπου φύσει,
Και αυτό συμβαίνει, διότι αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η (διπολική) φυσιολογία του ανθρώπου,
ἐπὶ ἃ οἴεται κακὰ εἶναι ἐθέλειν ἰέναι ἀντὶ τῶν ἀγαθῶν
η οποία για να κατανοήσει την έννοια του αγαθού, πρέπει να μπορεί να την αντιπαραβάλει με την έννοια του κακού.
ὅταν τε ἀναγκασθῇ δυοῖν κακοῖν τὸ ἕτερον αἱρεῖσθαι,
Και πράγματι, όταν κάποιος αναγκασθεί μεταξύ δύο κακών να επιλέξει το ένα από αυτά,
οὐδεὶς τὸ μεῖζον αἱρήσεται ἐξὸν τὸ ἔλαττον;
θα υπήρχε κάποιος που δεν θα επέλεγε αυτό που είναι το λιγότερο κακό;
Διαπιστώνουμε λοιπόν, με μία περισσότερο προσεκτική ανάλυση του αρχαίου κειμένου, ότι ο Σωκράτης σε καμμία περίπτωση δεν λέει ότι αυτός που κάνει μία κακή πράξη δεν έχει την επίγνωση της πράξης του.
Στην πραγματικότητα δεν αναφέρεται καν σε αυτό το γεγονός! Αντιθέτως αυτό που λέει ο Σωκράτης είναι πολύ πιο βαθύ και κατά πολύ σοβαρότερο από την ερμηνεία που δίνουμε σήμερα τόσο απερίσκεπτα.
Ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι παρόλο που ο άνθρωπος δεν το καταλαβαίνει λόγω του διπολικού τρόπου με τον οποίο λειτουργεί, το κακό δεν υπάρχει ως δύναμη μέσα στο σύμπαν.
Ο λόγος που το κακό υπάρχει επάνω στην Γη, είναι διότι πρέπει να λειτουργήσει ως το αντίθετο συμπλήρωμα του καλού, διότι μόνο έτσι θα μπορούσαμε να έρθουμε σε επαφή και να γνωρίσουμε αυτές τις έννοιες.
Είναι γνωστό ότι βάσει της διδασκαλίας του Πυθαγόρα, την οποία μας παρέδωσε ο Αριστοτέλης στο πρώτο βιβλίου του «Μετά τα Φυσικά» ο κόσμος μας λειτουργεί υποχρεωτικά σύμφωνα με την «Αρχή της Αντιφάσεως» ή του «Νόμου των Αντιθέτων» ο οποίος συντίθεται από τα 10 ζεύγη αντιθέτων, τα οποία είναι τα εξής:
Πέρας-ἄπειρον, περιττόν-ἄρτιον, ἕν-πλῆθος, ἄρρεν-θῆλυ, ἠρεμοῦν-κινούμενον, εὐθύ-καμπύλον, φῶς-σκότος, Αγαθόν-Κακόν, τετράγωνον – ἑτερομήκες.
Διαπιστώνουμε επομένως, ότι μόνο μέσω της διάκρισης μιας διπολικής κατάστασης, ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει την γνώσης της συνειδητής επιλογής, όπως στην συγκεκριμένη περίπτωση, την γνώση του καλού και του κακού, κάτι που του είναι απολύτως απαραίτητο προκειμένου να καταφέρει τελικά να καταστεί Ενάρετος.
