Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, υπάρχει μία θεμελιώδης και ειδοποιός διαφορά που διαχωρίζει την εξέλιξη του Ανθρώπου από την εξέλιξη των ζώων.
Η διαφορά αυτή έγκειται στο ότι ο Άνθρωπος είναι «κατασκευασμένος» για να ακολουθήσει ατομική εξέλιξη, σε αντίθεση με τα ζώα που ακολουθούν υποχρεωτικά την ομαδική εξέλιξη του είδους τους.
Ας δούμε όσα ο ίδιος αναφέρει σχετικά, στο βιβλίο του «Περί ψυχής» 402a.
πρῶτον δ’ ἴσως ἀναγκαῖον διελεῖν ἐν τίνι τῶν γενῶν καὶ τί ἐστι,
Καταρχήν λοιπόν, ίσως θα ήταν σκόπιμο να εξετάσουμε διεξοδικά σε ποιο από τα γένη θα μπορούσε να ανήκει η έννοια και η ουσία της ψυχής,
λέγω δὲ πότερον τόδε τι καὶ οὐσία ἢ ποιὸν ἢ ποσόν,
αναφέρομαι σε ποια από όλες τις κατηγορίες θα έπρεπε να κατατάξουμε την ουσία της ψυχής, είτε από άποψη ποιότητας είτε από άποψη ποσότητας,
ἢ καί τις ἄλλη τῶν διαιρεθεισῶν κατηγοριῶν,
είτε ακόμα και αν θα μπορούσαμε να την κατατάξουμε σε κάποια άλλη διαφορετική κατηγορία,
ἔτι δὲ πότερον τῶν ἐν δυνάμει ὄντων ἢ μᾶλλον ἐντελέχειά τις·
επιπλέον, θα έπρεπε να εξετάσουμε αν η ψυχή ανήκει στα εν δυνάμει όντα ή στα εντελέχεια όντα.
(Σε κατάσταση «εν δυνάμει» βρίσκεται η ψυχή, όταν δεν έχει ακόμα ενσαρκωθεί.
Σε κατάσταση «εν εντελεχεία» βρίσκεται η ψυχή όταν εισέρχεται σε ανθρώπινο σώμα και καταφέρει να επανέλθει στην θεία υπόστασή της, μαζί το σώμα αυτό.)
διαφέρει γὰρ οὔ τι [402b] μικρόν.
Διότι αυτές οι δύο κατηγορίες κάθε άλλο, παρά μικρή διαφορά έχουν μεταξύ τους.
σκεπτέον δὲ καὶ εἰ μεριστὴ ἢ ἀμερής,
Επίσης θα πρέπει να σκεφτούμε αν η ψυχή ανήκει στην μέριστη ή αν ανήκει στην συνεχή ουσία,
καὶ πότερον ὁμοειδὴς ἅπασα ψυχὴ ἢ οὔ·
και επίσης, θα πρέπει να διερωτηθούμε, αν η ουσία της κάθε ψυχής έχει την ίδια σύσταση με την ουσία κάθε άλλης ψυχής, ή όχι·
εἰ δὲ μὴ ὁμοειδής,
ή αν η ουσία της κάθε ψυχής διαφέρει εξολοκλήρου από κάθε άλλη ουσία,
πότερον εἴδει
και βεβαίως, ποιο από τα δύο συμβαίνει;
διαφέρουσα ἢ γένει.
Διαφέρει κάποια ψυχή από κάποια άλλη ως προς το είδος ή ως προς το γένος;
(Το «είδος» είναι η ποιότητα της ψυχής, δηλαδή αν είναι καλή ή κακή κτλ.
Το «γένος» είναι η κατηγορία του ζώου στο οποίο ανήκει η ψυχή, δηλαδή αν είναι άνθρωπος σκύλος γάτα, κτλ.)
νῦν μὲν γὰρ οἱ λέγοντες καὶ ζητοῦντες περὶ ψυχῆς περὶ τῆς ἀνθρωπίνης μόνης ἐοίκασιν ἐπισκοπεῖν·
Σήμερα βεβαίως, αυτοί που αναφέρονται σε τέτοια θέματα και ερευνούν τα θέματα της ψυχής, ασχολούνται μόνο με την ανθρώπινη ψυχή·
(Αυτό αποδεικνύει το ενδιαφέρον του Αριστοτέλη για τα μεταφυσικά θέματα. Και μόνο από αυτήν την δήλωση, δεν θα μπορούσε κανείς σε καμμία περίπτωση να τον κατατάξει στους «υλιστές φιλοσόφους», όπως δυστυχώς πιστεύουμε σήμερα.)
εὐλαβητέον δ’ ὅπως μὴ λανθάνῃ πότερον εἷς ὁ λόγος αὐτῆς ἐστι,
αυτό το θέμα, θα πρέπει να εξεταστεί με ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να αποφευχθούν πιθανά λάθη, στην περίπτωση που εξετάσει κάποιος μόνο την ανθρώπινη ψυχή.
καθάπερ ζῴου,
Τέτοια λάθη, θα μπορούσαν να προκύψουν αν δεν εξεταστεί η ουσία της ψυχής ενός ζώου,
ἢ καθ’ ἕκαστον ἕτερος,
ή αν δεν εξεταστεί η διαφορά της ουσίας της ψυχής κάποιου έμψυχου όντος, από κάποιο άλλο έμψυχο ον.
(Άρα, αυτό που υποστηρίζει ο Αριστοτέλης είναι ότι για να έχουμε μία ολοκληρωμένη αντίληψη περί ψυχής πρέπει να εξετάσουμε τις ψυχές όλων των ζώντων οργανισμών.)
οἷον ἵππου, κυνός, ἀνθρώπου, θεοῦ,
Όπως π.χ. να εξετάσουμε την διαφορά της ουσίας της ψυχής ενός ίππου, από την ουσία της ψυχής ενός σκύλου ή ενός ανθρώπου ή ενός Θεού.
(Άρα η ψυχή διαφέρει και κατά γένος και κατά είδος.
Αυτό σημαίνει ότι δύο άνθρωποι δεν μπορούν ποτέ να έχουν την ίδια ψυχική εξέλιξη, διότι η εξέλιξη που ακολουθούν είναι ατομική. Αντιθέτως δύο ζώα, έχουν υποχρεωτικά την ίδια ψυχική εξέλιξη, διότι η εξέλιξη που ακολουθούν είναι ομαδική.)
τὸ δὲ ζῷον τὸ καθόλου
Όσον αφορά στα ζώα, η ψυχή τους χαρακτηρίζεται από κοινή ουσία, ανάλογα με το είδος τους,
ἤτοι οὐθέν ἐστιν ἢ ὕστερον,
δηλαδή δεν υπάρχει κανένα ζώο του ίδιου είδους που να υστερεί ή να πλεονεκτεί έναντι κάποιου άλλου ζώου του ίδιου είδους.
(Δηλαδή μας λέει ότι όλα τα ζώα γεννιούνται με την ίδια ποιότητα ψυχής και ανάλογα με τις συνθήκες του περιβάλλοντος στο οποίο ζουν, είτε αγριεύουν είτε εξημερώνονται. Όμως αυτό δεν αποτελεί χαρακτηριστικό της ψυχής τους αλλά χαρακτηριστικό του τρόπου ζωής τους.
Δεν υπάρχει δηλαδή κακό ή καλό σκυλί, αλλά υπάρχει ένα σκυλί που έχει αποκτήσει καλές ή κακές συνήθειες.)
ὁμοίως δὲ κἂν εἴ τι κοινὸν ἄλλο κατηγοροῖτο·
Το ίδιο συμβαίνει και στις υπόλοιπες κατηγορίες των ψυχών του ζωικού βασιλείου·
ἔτι δέ, εἰ μὴ πολλαὶ ψυχαὶ ἀλλὰ μόρια,
επιπλέον μάλιστα, εφόσον δεν υπάρχουν πολλές ψυχές ζώων, αλλά υπάρχουν μόρια της κοινής ψυχής του είδους του ζώου,
(Δηλαδή θεωρεί ότι η ψυχή κάθε ζώου δεν αποτελεί τίποτα περισσότερο, από ένα μόριο, ένα ελάχιστο κομμάτι, από την συνολική ομαδική ψυχή του είδους του ζώου που ενσαρκώνεται.)
πότερον δεῖ ζητεῖν πρότερον
τι από τα δύο θα έπρεπε να προηγηθεί στην έρευνα μας σχετικά με την ουσία της ψυχής των ζώων;
τὴν ὅλην ψυχὴν ἢ τὰ μόρια.
Η έρευνα της καθολικής ψυχής που ανήκει σε όλα τα ζώα του ίδιου είδους ή η έρευνα του μεμονωμένου μορίου της ψυχής κάθε ζώου;
(Προκειμένου να γίνουν περισσότερο κατανοητά αυτά που υποστηρίζει ο Αριστοτέλης, θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε τις ψυχές των ζώων με τον τρόπο λειτουργίας των μαγνητών.
Δηλαδή, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που θα μπορούμε να προσθέσουμε τους πόλους μικρών μορίων μαγνητών και να σχηματιστεί χωρίς κανένα πρόβλημα ένας τεράστιος μαγνήτης, έτσι μπορούν να συνδεθούν και οι επιμέρους ψυχές των ζώων, σε μία συνολική ψυχή που θα αφορά το γένος του ζώου στο οποίο ανήκει.
Αυτό σημαίνει ότι οι ψυχές των ζώων παραμένουν όλες ίδιες, σαν τα επιμέρους τμήματα ενός μαγνήτη, ενώ οι ψυχές των ανθρώπων διαφέρουν ως προς την εξέλιξή τους.
Αυτός είναι ο λόγος που τα ζώα ακολουθούν υποχρεωτικά ομαδική εξέλιξη.
Ενώ στην περίπτωση του ανθρώπου, από την στιγμή που η Ψυχή του λειτουργεί αντίθετα από την ψυχή των ζώων, ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να ακολουθήσει προσωπική ή ατομική εξέλιξη.)
χαλεπὸν δὲ καὶ τούτων διορίσαι ποῖα πέφυκεν ἕτερα ἀλλήλων,
Είναι φοβερά δύσκολο να διακρίνει κανείς μεταξύ των ζώων διαφορές στον τρόπο λειτουργίας της ψυχής τους.
καὶ πότερον τὰ μόρια χρὴ ζητεῖν πρότερον ἢ τὰ ἔργα αὐτῶν,
Άραγε, τι από τα δύο έχει μαγαλύτερη σημασία να ερευνήσει κανείς, τις διαφορές μεταξύ των μορίων των ψυχών των ζώων ή τις ικανότητες που μπορεί να διαθέτει κάθε γένος ζώου;
οἷον τὸ νοεῖν ἢ τὸν νοῦν,
Με άλλα λόγια, τον τρόπο που σκέφτονται ή την ικανότητά τους να σκέφτονται;
καὶ τὸ αἰσθάνεσθαι ἢ τὸ αἰσθητικόν·
Ή αλλιώς, τον τρόπο που αισθάνονται ή το τι αισθάνονται.
ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων.
Αυτή λοιπόν είναι η μέθοδος που πρέπει να ακολουθήσουμε και για την έρευνα των υπόλοιπων ψυχών…
