Τα πέντε γένη του Ησίοδου

Ο διακαής πόθος του ανθρώπου να κατανοήσει τον λόγο και τον τρόπο της δημιουργίας τόσο του μακρόκοσμου του σύμπαντος, όσο και του μικρόκοσμου του ανθρώπου, αποτυπώνεται και στα δύο έπη του Ησιόδου, την «Θεογονία» και τα «Έργα και Ημέραι», που η αγαθή τύχη επέτρεψε να διασωθούν μέχρι και σήμερα, πλουτίζοντας έτσι σε σημαντικό βαθμό τις γνώσεις μας που αφορούν την πανάρχαια εκείνη εποχή.

Ο Ησίοδος λοιπόν θεωρεί σαν δεδομένο ότι η ανθρώπινη ψυχή ακολουθεί μία πτωτική πορεία, από την στιγμή που δημιουργήθηκε μέχρι και σήμερα. Επιχειρεί λοιπόν μία εμφανή προσπάθεια σύγκρισης της ΠΤΩΤΙΚΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ που ακολουθεί η αξία των πολύτιμων μετάλλων του χρυσού, του αργύρου, του χαλκού και του σιδήρου, που διαδέχονται διαδοχικά το ένα το άλλο, την οποία την συνδέει με την ΚΑΤΑΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΗΘΙΚΗΣ.

Το «ΧΡΥΣΕΟΝ» γένος ήταν το πρώτο, που συμπίπτει με την αρχική εμφάνιση του ανθρώπου. Την μακρινή εκείνη εποχή, ο άνθρωπος μπορούσε να εκδηλώσει μία κατάσταση ηθικής η οποία δεν απείχε πάρα πολύ από το θεϊκό πρότυπο. Το γεγονός αυτό συνέβαινε, διότι όπως μας αποκαλύπτει το αρχαίο κείμενο, το χρυσό γένος ήταν το μοναδικό που διαβίωσε κάτω από την βασιλεία του Κρόνου.

Με άλλα λόγια διαβίωσε στα πρότυπα μίας τελείως διαφορετικής κατάστασης και συνθηκών, σε σχέση με αυτήν που επικράτησε στην συνέχεια. Για να κατανοήσουμε την λογική του Ησιόδου θα πρέπει να μεταφερθούμε στο γνωσιολογικό πλαίσιο της αρχαίας Ελλάδας.

Στην περίπτωση αυτή θα διαπιστώσουμε ότι ο Δίας και οι δώδεκα Ολύμπιοι θεοί που στην διάρκεια των επόμενων γενών διαδέχτηκαν τον Κρόνο και κληρονόμησαν την εξουσία, είναι αυτοί που ευθύνονται για όλα τα δεινά της ανθρωπότητας.

Διότι αυτοί είναι οι εντεταλμένοι να κατατρέχουν συνεχώς τους ανθρώπους χρησιμοποιώντας ένα αστείρευτο πλήθος σκληρών δοκιμασιών. Την εποχή όμως που έζησε το χρυσό γένος, ο Δίας, επομένως και οι δώδεκα Θεοί δεν είχαν ακόμα γεννηθεί από τον πατέρα τους τον Κρόνο.

Από την στιγμή που δεχόμαστε ότι στα έπη των μεγάλων αρχαίων ποιητών, πίσω από τα πρόσωπα των θεών αντικατοπτρίζονται πολλές από τις δυνάμεις και τα φαινόμενα της φύσης, μπορούμε να συνάγουμε το συμπέρασμα ότι αυτό το χρυσό γένος εμφανίστηκε και έζησε σε μία πρωταρχική εποχή της δημιουργίας, στην οποία δεν είχαν εμφανιστεί ακόμα πολλές από τις δυσκολίες που αφορούν στην επιβίωση των ανθρώπων, όπως εκδηλώθηκαν στην συνέχεια στα επόμενα κατώτερα γένη.

Με αυτήν την λογική εξηγείται το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η ζωή των ανθρώπων του χρυσού γένους ήταν ευλογημένη και πολύ εύκολη, αφού είχαν λιγοστά και ασήμαντα προβλήματα να αντιμετωπίσουν.

Ακόμα και ο θάνατός τους, αποτελούσε μία ευχάριστη φυσική διαδικασία, όπως ο ανέμελος και αθώος ύπνος που βαραίνει τα βλέφαρα των μικρών παιδιών και τα οδηγεί σε γλυκά και παραδεισένια ονειρικά μέρη. Κάποτε όμως, έφτασε το πλήρωμα του χρόνου, που αυτό το χρυσό γένος εξαφανίστηκε από το πρόσωπο της γης, αφού προφανώς ολοκλήρωσε τον κύκλο του και αντικαταστάθηκε στην συνέχεια από το επόμενο.

Το «ΑΡΓΥΡΕΟΝ» γένος ήταν το δεύτερο στη σειρά που εμφανίστηκε, το οποίο όμως διέθετε πολύ μικρότερη αξία ως προς το πρώτο, όπως ακριβώς συμβαίνει με την εμπορική τιμή του μέταλλου του χρυσού σε σχέση με το μέταλλο του αργύρου. Το γεγονός αυτό της πτώσης αξιών, μπορεί να ερμηνευτεί από το γεγονός ότι όπως είδαμε, η διοίκηση, επομένως και οι συνθήκες της ανθρώπινης ζωής άλλαξε.

Από την βασιλεία του Κρόνου μεταφέρθηκε σε αυτήν του Δία, που ως πατέρας των μετέπειτα θεών και ανθρώπων, αντιπροσωπεύει το θρησκευτικό σύστημα των δώδεκα θεών, όπως είναι γνωστό στην αρχαία Ελλάδα. Διαπιστώνουμε επομένως ότι η πτωτική αλλαγή της αξίας των γενών, αφορά στην πραγματικότητα την πτωτική πορεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Την ηθική κατάπτωση των προσωπικών μας αξιών, που δοκιμάζονται από τις συμφορές που μας στέλνουν συνεχώς οι δώδεκα θεοί ή οι νόμοι της φύσης που κρύβονται πίσω από αυτούς και τις οποίες πρέπει να μάθουμε να τις αντιμετωπίζουμε επιτυχώς.

Αυτός είναι ο λόγος που ο Ησίοδος θεωρεί ότι το αργυρό γένος, αν και μόλις δεύτερο στην σειρά κατάταξης είναι κατά πολύ χειρότερο από το πρώτο και δεν έμοιαζε σε τίποτα με αυτό.

Αυτό σημαίνει ότι τόσο ο τρόπος ζωής, όσο και η συμπεριφορά των ανθρώπων του αργυρού γένους δεν έμοιαζε πλέον σε τίποτα με τα θεϊκά πρότυπα. Ο άνθρωπος, όσο είχε να αντιμετωπίσει περισσότερα προβλήματα, γινόταν όλο και λιγότερο αγαθός και δίκαιος. Από ότι φαίνεται, τα προβλήματά του και οι βιοτικές του μέριμνες συνεχώς αυξανόταν, καθώς έπρεπε πλέον να δημιουργήσει και να φροντίσει την δική του οικογένεια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Προκειμένου να καταφέρει να επιβιώσει σε αυτό το καινούργιο περιβάλλον που γινόταν όλο και πιο σκληρό και βίαιο, είχε πλέον και την ανάγκη της κατάλληλης εκπαίδευσης. Έπρεπε να προχωρήσει επιπλέον και σε δυσκολότερες νοητικές διεργασίες, βάσει των οποίων θα έπρεπε να καταφέρει να υποτάξει τα αλαζονικά κατώτερα συναισθήματά και να εξελίξει το επίπεδο της ηθικής του.

Όσο όμως δεν υπακούμε τους νόμους των θεών και επομένως δεν προσεγγίζουμε την θεία μας υπόσταση, η συνέχεια της κατάπτωσης είναι αναπόφευκτη. Έτσι λοιπόν, και το αργυρό γένος θάφτηκε με τη σειρά του κάτω από τα συντρίμμια της ανικανότητάς του, ανοίγοντας την προοπτική της εμφάνισης ενός επόμενου, τρίτου κατά σειρά ανθρώπινου γένους, που θα βρίσκεται ακόμα πιο χαμηλά ως προς την διαχείριση των θεμάτων των ηθικών αρετών και θα είναι λιγότερο αποφασισμένο να λειτουργήσει την δικαιοσύνη.

Το «ΧΑΛΚΕΙΟΝ» γένος που είναι το τρίτο κατά σειρά κατάταξης, είχε ακόμα μικρότερη αξία από το προηγούμενο, διότι όσο ο άνθρωπος απομακρύνεται από την θεία του φύση, χάνει την πραγματική αξία της ύπαρξής του και του πραγματικού σκοπού της του.

Το τρίτο γένος, αφοσιωμένο στις βιοτικές μέριμνες και την επιβίωση σε έναν σκληρό κόσμο που μόνο δίκαιος δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, απομακρύνεται πλήρως από τον ηθικό τρόπο ζωής που θεωρείται προ πολλού ξεπερασμένος και μετατρέπεται σταδιακά σε ένα απάνθρωπο ον, σε ένα ανδράποδο που μπροστά στα θέματα της επιβίωσης, δεν εφαρμόζει πλέον καμμία ηθική αρετή.

Η κάποτε ευσπλαχνική καρδιά του, μοιάζει τώρα να είναι από ατσάλι που είναι αδύνατον να δείξει συμπόνια για τον συνάνθρωπό του. Αντίθετα, υιοθετεί έναν ανελέητο και φρικτό τρόπο ζωής, που από ό,τι φαίνεται στηρίχτηκε μόνο στην αύξηση της διανοητικής του κατάρτισης, παραμελώντας πλήρως της ηθική και πνευματική καλλιέργεια.

Οι άνθρωποι του χάλκινου γένους, χρησιμοποίησαν τις δυνάμεις τους σε πολεμικές συγκρούσεις, σε έναν διαρκή αγώνα επικράτησης του ισχυρότερου, χωρίς να ενδιαφέρονται για κανενός είδους ηθικό φραγμό και χωρίς να τους απασχολεί έστω και στο ελάχιστο η εφαρμογή της έννοιας της δικαιοσύνης.

Η μη ενασχόλησή τους με ανώτερα φιλοσοφικά θέματα, είχε σαν αποτέλεσμα την πλήρη αποτυχία προσέγγισης και ανάπτυξης των θεϊκών τους δυνάμεων, δηλαδή της ηθικής τους υπόστασης που θα μπορούσε να αναπτύξει την ανθρώπινη διανόηση, γεγονός που αποτελεί και την βασική διαφοροποίηση του ανθρώπου από τα ζώα.

Έτσι ο Δίας υποχρεώθηκε να κατάστρεψε και αυτό το γένος. Στην συνέχεια όμως υπάρχει μία σημαντική καινοτομία, διότι το τέταρτο γένος που ακολουθεί περιγράφοντας την ηθική κατάπτωση του ανθρώπου, είναι το μόνο που δεν χαρακτηρίζεται από κάποιο μέταλλο όπως διαπιστώνουμε εμφανώς ότι συμβαίνει με όλα τα υπόλοιπα.

Το τέταρτο γένος φέρει τον μυστηριώδη χαρακτηρισμό «ΗΡΩΩΝ ΘΕΙΟΝ ΓΕΝΟΣ» και βρίσκεται ακριβώς πριν από το πέμπτο και τελευταίο γένος του ΣΙΔΗΡΟΥ που σηματοδοτεί και το κατώτατο επίπεδο πτώσης στο οποίο θα μπορούσε ποτέ να βρεθεί η ανθρώπινη ψυχή.

Αυτό σημαίνει ότι σε αυτό το τέταρτο στάδιο εξέλιξης, ο Δίας προκειμένου να βοηθήσει τον άνθρωπο να ανακόψει την πτωτική του πορεία, του προσφέρει σαν βοήθεια, το παράδειγμα των ηρωικών κατορθωμάτων κάποιων πολύ σπουδαίων περιπτώσεων ανθρώπων.

Αναφέρεται σε μία μειοψηφία ανθρώπων, που παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες και τις αντίξοες συνθήκες που βίωναν στην καθημερινή τους ζωή, κατάφεραν να υπερνικήσουν τους άνομους πόθους και τα πάθη τους και να καταστούν Ήρωες, ακριβώς διότι κατάφεραν να βρουν την δύναμη για να ανακόψουν αυτήν την πτωτική τους πορεία και να ανακτήσουν τις θείες τους δυνάμεις.

Επομένως το τέταρτο γένος των ΗΡΩΩΝ σχετίζεται απολύτως με το πέμπτο γένος της τελικής πτώσης, μεταφέροντας το ελπιδοφόρο μήνυμα ότι ο άνθρωπος που βρίσκεται σε πτώση, αν εργαστεί σκληρά και αποφασίσει να εφαρμόσει στην ζωή του τους θείους νόμους της δικαιοσύνης κατά το παράδειγμα των ηρωικών και ένδοξων προγόνων του, θα καταφέρει να σπάσει τα δεσμά της πτώσης του.

Το γεγονός αυτό θα του επιτρέψει να κινηθεί προς την αντίστροφη πορεία, να εισέλθει στην οδό της ανόδου, που θα του επιτρέχει την επιστροφή και πάλι στην «αμέριμνη» ζωή του χρυσού γένους, διότι θα λειτουργεί και πάλι σύμφωνα με τα θεία πρότυπα.

Βεβαίως, στο σημείο αυτό, αποκαλύπτεται και η σημαντικότατη αξία που κρύβουν μέσα τους τα έπη, τόσο τα διδακτικά του Ησιόδου, όσο και τα ηρωικά του Ομήρου, για την εξέλιξη της ανθρωπότητας.

Το πέμπτο «ΣΙΔΗΡΕΟΝ» γένος αφορά την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η σημερινή ανθρωπότητα. Περιγράφει μία άθλια και θλιβερή κατάσταση η οποία είναι κατά πολύ χειρότερη ακόμα και από το τρίτο χάλκινο γένος, που ήδη βρισκόταν σε μία απόλυτη παρακμή.

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι ο ίδιος ο Ησίοδος εύχεται να μην τον αξίωνε ποτέ ο θεός να ζήσει σε αυτήν την τόσο δύσκολη εποχή. Διότι κατά τα λεγόμενά του, οι άνθρωποι του γένους του σιδήρου είναι οι χειρότεροι όλων όσων προηγήθηκαν στα τρία προηγούμενα γένη.

Είναι αυτοί που έχουν τις περισσότερες και τις χειρότερες υποχρεώσεις που μοιάζουν να μην τελειώνουν ποτέ. Υποχρεώσεις και βιοτικές μέριμνες που δεν τους επιτρέπουν να βρουν τον απαιτούμενο χρόνο αλλά και την διάθεση για να ασχοληθούν με την απαραίτητη «γνώση του εαυτού τους», σύμφωνα με το Απολλώνιο παράγγελμα του μαντείου των Δελφών.

Το αποτέλεσμα είναι οι άνθρωποι του γένους αυτού, σε πολλές περιπτώσεις να μην διαθέτουν ούτε καν την στοιχειώδη ηθική κατάρτιση, ενώ το μόνο που δείχνει να τους ενδιαφέρει είναι ένας διαρκής και πολλές φορές αθέμιτος ανταγωνισμός απέναντι στους συνανθρώπους τους και το πώς θα υπερισχύσουν έναντι των υπολοίπων.

Οι έννοιες της συντροφικότητας, της συνεργασίας της αγάπης και του αλτρουισμού έχουν δώσει την θέση τους στις έννοιες του εγωισμού, του ατομικού συμφέροντος, της φιλοπρωτίας και της κακίας.

Οι άνθρωποι αυτοί είναι τόσο δυστυχισμένοι, κάνουν τόσο άσχημο τρόπο ζωής, στερούνται σε τέτοιον βαθμό ιδανικά και αξίες, που πολλές φορές μοιάζουν να έχουν γεράσει πριν την ώρα τους.

Μπροστά στην ατομική τους ευχαρίστηση και την ικανοποίηση των προσωπικών τους ορέξεων, δεν υπολογίζουν πολλές φορές ούτε καν την ίδια τους την οικογένεια, καταντώντας να είναι κακότροποι, κακόγλωσσοι, χαιρέκακοι και μνησίκακοι, διότι στην πραγματικότητα δεν είναι σε θέση να μπορούν να αγαπήσουν κανέναν άλλον, περισσότερο από τον εαυτό τους.

Είναι τόσο μεγάλος ο εγωισμός και τα ζωώδη ένστικτα που διαθέτουν που θεωρούν τον εαυτό τους το κέντρο του σύμπαντος, ενώ όλοι οι άλλοι είναι αναπόφευκτα υποδεέστεροί τους.

Θα μπορούσε όμως να υπάρξει κάποια ελπίδα σε αυτήν την διαρκή και συνεχιζόμενη κατάπτωση του ανθρώπινου γένους που οδηγείται τελικά στην αποκτήνωση;

Το μήνυμα του Ησιόδου είναι ότι ο σημερινός άνθρωπος, πρέπει να καταφέρει να συνειδητοποιήσει κάποτε την δεινή θέση στην οποία έχει περιέλθει και να θελήσει να αντιστρέψει αυτήν την πτωτική πορεία που μοιραία έχει υποστεί.

Πράγματι, αν ο λόγος που υφίσταται αυτές τις φοβερές συνέπειες των συνθηκών διαβίωσης του πέμπτου γένους του σιδήρου, οφείλεται στην απομάκρυνσή του από την εφαρμογή των θείων νόμων, αυτό που τώρα οφείλει να κάνει, είναι να βρει έναν τρόπο που θα του επιτρέψει να επιστρέψει και πάλι πολύ κοντά στην θεϊκή του υπόσταση.

Διαπιστώνουμε όμως, ότι αν καταφέρει να μετακινηθεί από το πέμπτο γένος στο αμέσως προηγούμενο, δηλαδή στο τέταρτο, εκεί θα συναντήσει το γένος των Ηρώων που παρομοιάζεται με τους Ημίθεους.

Πράγματι η επική ποίηση είναι αυτή που μας δείχνει αυτόν τον δύσβατο δρόμο της επιστροφής, ο οποίος περνάει αναμφισβήτητα μέσα από τις ηρωικές πράξεις και τα ανδραγαθήματα, κάποιων ιδιαίτερα χαρισματικών ανθρώπων που αποφάσισαν έμπρακτα να αλλάξουν τις συνθήκες της ζωής τους, να αντισταθούν στις συνθήκες που επιβάλει το εκάστοτε σύστημα διακυβέρνησης και οι αξίες της κοινωνίας, να εγκαταλείψουν τον κοινό ή ομαδικό τρόπο εξέλιξης που απορρέει ως συνέπεια όλων αυτών και να βρουν την υπεράνθρωπη δύναμη να κινηθούν αντίθετα προς όλη αυτήν την κοινά ακολουθούμενη πορεία, χαράσσοντας την δική τους προσωπική διαδρομή που θα στηρίζεται πρωτίστως στην πρακτική εφαρμογή της δικαιοσύνης και της ηθικής.

Τον δρόμο αυτόν της επιστροφής μας τον δείχνει χωρίς ίχνος αμφιβολίας ο ελληνικός πολιτισμός μέσω και των ηρωικών ή των διδακτικών επών.