Η ιδιόχειρη επιστολή του Πυθαγόρα

Ο Πυθαγόρας ο Σάμιος, είναι αναμφισβήτητα ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους της αρχαίας Ελλάδας.
Η διδασκαλία του επηρέασε άμεσα όλους τους επόμενους φιλοσόφους που τον διαδέχτηκαν και σε πολλές περιπτώσεις, μας επηρεάζει ακόμα και σήμερα.

Ωστόσο, σήμερα επικρατεί η άποψη ότι ο μέγιστος αυτός φιλόσοφος, δεν συνέγραψε ποτέ, κανένα βιβλίο όσο βρισκόταν εν ζωή.

Ο Διογένης Λαέρτιος όμως έχει αντίθετη άποψη. Στο βιβλίο του «Βίοι Φιλοσόφων» στο κεφάλαιο που αναφέρεται στον βίο του Πυθαγόρα, όχι μόνο αναφέρει ξεκάθαρα ότι ο Πυθαγόρας είχε συγγράψει πολλά βιβλία, αλλά αναφέρει μάλιστα και τους τίτλους ορισμένων από αυτά.

Ας δούμε το αρχαίο κείμενο:
γέγραπται δὲ τῷ Πυθαγόρᾳ συγγράμματα τρία, Παιδευτικόν, Πολιτικόν, Φυσικόν·
…Ο Πυθαγόρας είχε γράψει τρία συγγράμματα:
Ένα περί εκπαίδευσης, ένα περί πολιτικής και ένα περί φύσεως.

φησὶ δ’ Ἡρακλείδης ὁ τοῦ Σαραπίωνος ἐν τῇ Σωτίωνος ἐπιτομῇ (FHG iii. 169 sq.) γεγραφέναι αὐτὸν καὶ Περὶ τοῦ ὅλου ἐν ἔπεσιν,
Όπως επίσης αναφέρει ο Ηρακλείδης, ο γιος του Σαραπίωνος, στο βιβλίο του «Σωτίωνος Επιτομή», ο Πυθαγόρας είχε συγγράψει σε μορφή έπους ένα βιβλίο με τον τίτλο «Περί του όλου».

Η πληροφορία αυτή μας αποκαλύπτει μία εντελώς άγνωστη πτυχή του Πυθαγόρα, ο οποίος εκτός από μέγιστος φιλόσοφος, θα πρέπει να ήταν και εξαίρετος επικός ποιητής.

δεύτερον τὸν Ἱερὸν λόγον, οὗ ἡ ἀρχή·
Σύμφωνα με τον Ηρακλείδη, είχε συγγράψει και ένα δεύτερο βιβλίο, που λέγεται «Ιερός λόγος» το οποίο αρχίζει ως εξής:

ὦ νέοι, ἀλλὰ σέβεσθε μεθ’ ἡσυχίας τάδε πάντα·
«Αγαπητοί μου νέοι, πρέπει να αντιμετωπίσετε με σεβασμό και με προσοχή όλα αυτά που αναφέρω»

Από τον τίτλο του βιβλίου θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι αναφέρονται συμβουλές προς τους νέους μαθητές του, ώστε να προσεγγίσουν προοδευτικά τις ιερές διδασκαλίες του.

τρίτον Περὶ ψυχῆς,
Επίσης είχε συγγράψει και ένα τρίτο βιβλίο με τίτλο «Περί Ψυχής»

τέταρτον Περὶ εὐσεβείας,
Τέταρτο βιβλίο με τίτλο «Περί Ευσεβίας»

πέμπτον Ἡλοθαλῆ τὸν Ἐπιχάρμου τοῦ Κῴου πατέρα,
Πέμπτο βιβλίο με τίτλο «Ηλοθαλής», ο οποίος ήταν πατέρας του Επιχάρμου του Κώου.

ἕκτον Κρότωνα, καὶ ἄλλους.
Έκτο βιβλίο με τίτλο «Κρότωνας» και επίσης συνέγραψε και άλλα πολλά βιβλία.

Εκεί όμως που μας περιμένει μία πραγματική έκπληξη είναι στο τέλος του βιβλίου, όπου ο Διογένης Λαέρτιος μας ανακοινώνει ότι μπορεί να μην έχει στην κατοχή του τα βιβλία του Πυθαγόρα, έχει όμως στο πολύτιμο αρχείο του μία ιδιόχειρη επιστολή του, την οποία και μας παραθέτει.

Σήμερα λοιπόν, έχουμε την μεγάλη τύχη να έχουμε στα χέρια μας, το μοναδικό γραπτό κείμενο που προέρχεται από τον ίδιο τον Πυθαγόρα, γραμμένο πριν από 2500 χρόνια.
Ας το απολαύσουμε:

ὁ δὲ φιλόσοφος καὶ ὧδε ἐπέστειλε (Hercher 601)·
Ο Πυθαγόρας έχει συγγράψει την κάτωθι επιστολή:

Πυθαγόρης Ἀναξιμένει
Από τον Πυθαγόρα προς τον Αναξιμένη.

“Καὶ σύ, ὦ λῷστε, εἰ μηδὲν ἀμείνων ἦς Πυθαγόρεω γενεήν τε καὶ κλέος,
Και εσύ λαμπρέ φίλε μου, αν υστερούσες σε ευγένεια και φήμη ως προς την προσωπικότητά σου,

μεταναστὰς ἂν οἴχεο ἐκ Μιλήτου·
θα σου πρότεινα να μεταναστεύσεις από την Μίλητο και να έρθεις κοντά μου.

νῦν δὲ κατερύκει σε ἡ πατρόθεν εὔκλεια,
Τώρα όμως, σε έχει εγκλωβίσει η καλή φήμη που απόκτησες στην πατρίδα σου,

καὶ ἐμέ τε ἂν κατείρυκεν Ἀναξιμένει ἐοικότα.
όπως και εμένα κατά τον ίδιο τρόπο με έχει εγκλωβίσει η ίδια καλή φήμη που απέκτησα εδώ, επειδή θεωρούμαστε και οι δύο φημισμένοι φιλόσοφοι.

εἰ δὲ ὑμεῖς οἱ ὀνήιστοι τὰς πόλιας ἐκλείψετε,
Εάν λοιπόν εμείς οι φημισμένοι φιλόσοφοι εγκαταλείψουμε τις πόλεις μας,

ἀπὸ μὲν αὐτέων ὁ κόσμος αἱρεθήσεται,
τότε οι πολίτες θα χάσουν το ηθικό τους.

ἐπικινδυνότερα δ’ αὐτῇσι τὰ ἐκ Μήδων.
Έτσι θα αυξανόταν ο κίνδυνος να καταληφθεί οι πόλη σου από τους Μήδους.

οὔτε δὲ αἰεὶ καλὸν αἰθερολογίη μελεδωνόν τε εἶναι τῇ πατρίδι κάλλιον.
Γι αυτόν τον λόγο, δεν είναι πάντοτε καλό να λέει κανείς «λόγια του αέρα» αλλά είναι καλύτερο και προτιμότερο να στηρίζει την πατρίδα του.

καὶ ἐγὼ δὲ οὐ πάντα περὶ τοὺς ἐμεωυτοῦ μύθους,
Αλλά και εγώ, δεν υπολόγιζα πάντα μόνο την σχέση μου με την πατρίδα μου (Σάμος),

ἀλλὰ καὶ ἐν πολέμοις οὓς διαφέρουσιν ἐς ἀλλήλους Ἰταλιῶται.”
αλλά ελάμβανα μέρος και σε πολέμους οι οποίοι αφορούσαν διαμάχες μεταξύ Ελληνικών πόλεων της Ιταλίας».

Βλέπουμε ότι σε αυτήν της μοναδικής αξίας επιστολή του, ο Πυθαγόρας διατυπώνει την άποψη ότι ένας πραγματικός φιλόσοφος είναι αυτός που διαθέτει την ικανότητα να εμπνέει τους πολίτες της πόλης του και για τον λόγο αυτόν θα πρέπει να ακολουθεί μία τέτοια ζωή που να αποτελεί το παράδειγμα προς μίμηση.

Όπως ο ίδιος μας αποκαλύπτει, κατά την διάρκεια της ζωής του, είχε λάβει μέρος και σε πολέμους, διότι το καλύτερο και προτιμότερο με το οποίο μπορεί να ασχοληθεί ένας άνθρωπος είναι να υποστηρίζει την πατρίδα του!